به گزارش
ایران خبر،
روزنامه ایران : ضرورت و اهمیت راهبردی همکاریهای ایران و روسیه در حوزه انرژی با توجه به نقش و جایگاه کشور روسیه بهعنوان یکی از مهمترین عرضهکنندگان نفت و گاز در جهان، توسعه و تقویت همکاریهای مشترک در حوزه انرژی بین ایران و روسیه، یک ضرورت جدی است. انرژی بهعنوان یک ابزار سیاسی میتواند موجب توسعه اقتصادی و ارتقای منافع ملی گردد به طوریکه از رهگذر دیپلماسی انرژی فعال و بینالمللی، میتوان به دستاوردهای ارزنده و قابل توجهی در ابعاد مختلف سیاسی و اقتصادی نائل آمده و موفقیتهای قابل توجهی نیز به دست آورد.
در سال 2001 قرارداد همکاری میان دو کشور ایران و روسیه در مسکو امضا شد و تاکنون در چندین نوبت تمدید شده است. توافق مذکور بهدلیل کلی بودن و همچنین عدم توسعه مناسب روابط میان دو کشور در سایر حوزهها، نتوانست کارایی لازم را داشته باشد. با توجه به گذشت زمان و تغییر دولتها و همچنین افزایش سطح روابط دو کشور، لازم است متن و شرایط این توافقنامه نیز تغییر نماید، به همین منظور دو کشور عزم و اهتمام جدی برای انعقاد مجدد این قرارداد همکاری با شرایط جدید دارند.
هر چند تقویت مناسبات راهبردی با چین نیز در دستور کار است، ولی تقویت مناسبات بلندمدت با روسیه نیز میتواند برای ایران دارای مزیتهای بالایی باشد. با توجه به اینکه در سال ۲۰۲۴ بیشتر اقتصاد جهان در منطقه شرق آسیا متمرکز خواهد شد، تقویت مناسبات با این دسته از کشورها برای منافع ملی کشورمان بسیار مفید واقع خواهد بود. تقویت مناسبات با روسیه نیز میتواند در همین راستا مورد ارزیابی قرار گیرد. البته توسعه و تقویت مناسبات راهبردی با روسیه منوط به تقویت مناسبات در سایر حوزهها از جمله حوزههای اقتصادی، علمی و انرژی است.
تقویت و توسعه مناسبات و همکاریهای دوجانبه با روسیه ظرفیت قابل توجهی را برای کشور در راستای تأمین منافع ملی و همچنین کاستن از شدت تحریمها و کارزار فشار حداکثری امریکا فراهم مینماید. ایران بواسطه موقعیت ژئوپلیتیک و مقابله با یکجانبهگرایی ایالات متحده همواره در هندسه سیاست خارجی روسیه جایگاه ویژهای دارد، بهطوریکه این موضوع، زمینه دیالوگ راهبردی میان دو کشور را فراهم آورده است.
در سالهای اخیر، بروز تحولات در محیط بینالملل، نظیر بحران سوریه، اوکراین و تحریم ایران و روسیه، سطح همکاریهای دو کشور را از دیالوگ راهبردی به مشارکت راهبردی ارتقا داده و سیاستگذاران در عرصههای کلان را ملزم به ترسیم نقشه راه بهصورت جدی و عینیتر کرده است. نکته حائز اهمیت در سالهای اخیر، در روابط کلان میان ایران و روسیه، موضوع عدم توازن همکاری در عرصههای سیاسی، امنیتی و اقتصادی است.
از منظر کارگزاران و کارشناسان، تعاملات دو کشور در حوزههای سیاسی، امنیتی و نظامی در سطحی رضایتبخش قرار دارد، درحالیکه در حوزه تعاملات اقتصادی که بهنوعی پشتوانه تعاملات سیاسی محسوب میشود، چندان مؤثر و رضایت بخش نبوده است. این موضوع نشان میدهد که در عصر درهمتنیدگی اقتصادی و سیاسی، ملاحظات را نمیتوان از یکدیگر تفکیک کرد.
اقتصاد روسیه نه صنعتمحور، بلکه انرژیمحور است، بهطوریکه کشورهای واردکننده انرژی از این کشور در فهرست بزرگترین شرکای تجاری روسیه (ترکیه و اروپا) قرار دارند؛ لذا چنین مدلی از اقتصاد، امکان تجارت گسترده با ایران را فراهم نمیسازد. اقتصاد ایران نیز بهدلیل پیچیدگیهای ساختاری مانع از ورود بخش خصوصی بهصورت جدی میشود و اقدامات دولتها نیز محدود به بیانیه و تعیین سطح همکاریهای آتی بهصورت دستورالعمل است که این موضوع، توجه به ایجاد زیرساختها و سایر تشکیلات لازم در مسیر افزایش و اعتلای سطح تجارت را سلب مینماید.
بهطور کلی باید گفت که مراودات اقتصادی گسترده میتواند سیاستهای کلان ایران و روسیه در سطح منطقه و بینالمللی را تضمین نماید. بهنظر میرسد سیاست نگاه به شرق خصوصاً پس از بحران کریمه توانسته است جایگاه کشورهای شرق را در هندسه اقتصاد مسکو بهبود بخشد که این موضوع درخصوص هند براساس افزایش سطح تجارت تا سه برابر تا سال 2030 صورت گرفته است؛ لذا جمهوری اسلامی ایران با هدفمندی و ارادهای بالا باید درصدد باشد که جایگاه خود را به شیوههای مختلف در این مناسبات بهبود بخشد.
مسکو به طور دائم قصد خود را برای توسعه همکاریهای اقتصادی با تهران باوجود تحریم¬های واشنگتن اعلام کرده است. با این حال در واقعیت گردش تجارت دوجانبه در سطح متوسط باقی مانده است. سهم ایران در تجارت خارجی روسیه در سال ۲۰۱۸ تنها 2/0 درصد بوده و این موضوع باعث شده ایران در فهرست شرکای تجاری خارجی روسیه در رتبه ۵۰ قرار گیرد. این در حالی است که ایران در سال ۲۰۱۷، چهلوهشتمین شریک تجاری روسیه بوده است.
باوجود افزایش همکاریهای ایران و روسیه در اکثر زمینه¬ها بعد از دوره فروپاشی شوروی، الگوی روابط این دو کشور در زمینه تأمین انرژی جهانی متأثر از وضعیت طبیعی و استراتژیک در قالب رقابت توصیف میگردد. علیرغم سیاست اوراسیاگرایی و حفظ استیلای سنتی روسیه در مناطق و مطرح بودن ایران بهعنوان رقیب برای این کشور، امکان همکاری میان روسیه و ایران در حوزههای مختلف از جمله همکاری در رابطه با مسیرهای انتقال انرژی وجود دارد، سیاست روسیه در راستای دستیابی به بازارهای بیشتر در آسیا از قبیل هند و پاکستان و بهرهوری از نزدیکی و مجاورت ایران با این کشورها، امکان این همکاری را میسر میسازد.
همچنین با توجه به نقش مهم و مثبت روسیه در GECF و اوپکپلاس در شرایط کنونی، از جمله تحمیل تحریمهای ظالمانه امریکا بر ایران و روسیه، تقویت همگرایی و همکاری دوکشور بسیار مهم و تأثیرگذار است.
روسیه اقتصاد مبتنی بر نفت خود را در سالهای اخیر به سمت توسعه گاز پیش برده و موفق به اتخاذ سیاستهای راهبردی در این زمینه شده، به صورتی که بخشی از تحریمها را نادیده گرفته است. با توجه به دغدغه ایران و روسیه در حوزه تحریم و اقتصاد نفتمحورِ این دو کشور به نظر میرسد در حوزه انرژی خصوصاً نفت باید به بررسی کارایی سیاستهای راهبردی روسیه در این زمینه و بهرهگیری از آن پرداخت.
اروپا سهم قابل توجهی از واردات گاز خود را به روسیه تخصیص داده است؛ اما با بروز بحران اوکراین، تنوعبخشی صادرکنندگان گاز را نیز در دستور کاری خود قرار داد. با وجود این، وابستگی زیاد اروپا به روسیه در این زمینه سبب شده است نگاه همکاری حداقلی در میان آنها وجود داشته باشد و این مهم میتواند زمینه بهرهمندی ایران را فراهم آورد. در واقع، تهران میتواند از سیاست تنوعبخشی اروپا از یکسو و فناوری و دانش روسیه از سوی دیگر بهره لازم را ببرد.
محورهای همکاریهای ایران و روسیه در حوزه انرژی
زمینههای همکاری ایران و روسیه در حوزه انرژی شامل محورهای مختلفی است که میتوان آنها را در پنج محور اصلی تقسیمبندی کرد:
تبادل کالاها و خدمات انرژی
با توجه به تجارب بالای هر دو کشور در حوزه انرژی، وجود منابع سرشار انرژی در هر دو کشور، استفاده از وسایل و کالاهای انرژی و خدمات مرتبط با آنها دارای مزیت نسبی بالایی است و زمینه و شرایط مناسبی را برای همکاری ایجاد مینماید.
کالاهای انرژی شامل انواع وسایل گرمایشی و برودتی، انواع توربینها، انواع فرآوردههای پالایشی و پتروشیمیایی (متناسب با مزیتی که هر یک از این کشورها در تولید این محصولات دارند) و توسعه مبادلات سوآپی در زمینههای مذکور است.
در حوزه خدمات انرژی (یا اسکوها) نیز محدوده متنوعی از زمینههای همکاری وجود دارد که میتواند شامل ممیزی انرژی، طراحی سیستمهای انرژی، مدیریت مالی و سرمایهگذاری، اجرا و راهاندازی، راهبری و نگهداری، آموزش و پایش و صحهگذاری باشد. شرکتهای اسکو علاوه بر اینکه میزان صرفهجویی انرژی را تضمین میکنند و پاداش آنها مرتبط و متناسب با کارآیی انرژی پروژه است، منابع مالی مورد نیاز را نیز تأمین و خدمات متنوعی به شرح ذیل ارائه میدهند.
مطالعه و امکانسنجی فنی و اقتصادی پروژههای بهبود بازدهی انرژی
طراحی پایه و تفضیلی
تأمین مالی
نصب و انجام خدمات تعمیرات و نگهداری تجهیزات با راندمان بالا
تأیید پروژههای صرفهجویی انرژی
پایش و اندازهگیری
انجام مطالعات تحلیل ریسک و همچنین تقبل بخشی از ریسکهای اقتصادی، فنی پروژه
تبادل مواد، منابع اولیه و ثانویه انرژی.
استفاده از پتانسیلهای موجود در دو کشور هم از حیث مواد و منابع و هم به جهت برخورداری از موقعیت جغرافیایی و سیاسی دو طرف در صادرات یا تولید کالاها و سرمایهگذاریهای مشترک در داخل دو کشور یا در کشور ثالت با برخورداری از مزیتهای طرفین با تأسیس شرکتهای مشترک پیمانکاری برای ساماندهی به تولید و تجارت دو طرف، بسیار مؤثر است.
تبادل مواد و منابع اولیه انرژی می¬تواند شامل تبادل یا فراهم آوردن زمینههای تبادل انواع مواد و منابع اولیه انرژی دو طرف شامل نفت، گاز، زغال و همچنین منابع اولیه تجدیدپذیر انرژی شامل انرژیهای بادی، آبی، خورشیدی ژئوترمال و غیره باشد. همچنین سوختهای ثانویه می¬تواند شامل تبادل برق مازاد بر نیاز بخصوص در شهرهای همجوار و تسهیل برای صادرات برق و ایجاد امکانات و زمینههای لازم برای صدور به کشور ثالث باشد.
تبادل دانش و فناوری انرژی
یکی از محورهای اساسی و در عین حال یکی ازساده¬ترین روشها برای توسعه تبادلات استفاده از ظرفیتهای دانشی، پژوهشی و فناورانه دو طرف است که متأسفانه تاکنون چندان به آن توجهی نشده است. در حالیکه این ویژگی میتواند علاوه بر دستاوردهای مستقیم حاصل از مطالعات به شناخت و تسهیل تبادلات تجاری و عادیسازی بهتر آنها نیز کمک کند.
ظرفیتهای پژوهشی و مطالعاتی بسیار وسیع است و میتواند در طیف گستردهای شامل مطالعات بازار، مدلسازی و ارائه چشم اندازهای مشترک برای انرژی جهان و توسعه مطالعات فنی و مهندسی در حوزههای مختلف مورد درخواست طرفین باشد. در همین راستا توسعه همکاریهای علمی و فناورانه با شرکتهای معتبر روسی میتواند زمینهساز تبادلات فناورانه و انتقال و توسعه فناوریهای مرتبط با حوزه انرژی در کشور گردد. فناوریهای حائز اهمیت روسیه در حوزه بخش نفت و گاز که میتواند زمینه ساز همکاریهای مشترک گردد، عبارتند از:
همکاریهای فناورانه در حوزه ازدیاد برداشت از منابع نفتی (روشهای شیمیایی، روشهای حرارتی، تحریک چاه، هیدرودینامیک، هیدروفرکچرینگ).
بسیاری از میدانهای نفتی روسیه در منطقه سیبری غربی نیمه اول عمر خود را سپری کردهاند و روسیه برای حفظ سطح تولید از روشها و تکنیکهای مختلفی استفاده میکند، در مقابل بسیاری از مخازن ایران نیز چنین وضعیتی دارند و استفاده از تجارب روسها در استفاده از روشهای جلوگیری از کاهش افت تولید مخازن قدیمی و افزایش نرخ برداشت امکانپذیر است.
همکاریهای فناورانه در حوزه تولید و به کارگیری انرژیهای تجدیدپذیر
با توجه به برخورداری ایران از ظرفیتهای فوقالعاده برای تولید و به کارگیری انرژی تجدیدپذیر و توانمندیهای فناورانه روسیه در این حوزه، زمینه همکاری مناسبی در خصوص بهرهبرداری و صادرات انرژیهای تجدید پذیر فراهم است.
همکاریهای فناورانه در حوزه جمع¬آوری گازهای فلر و گازهای همراه نفت
روسیه در سالهای اخیر پیشرفت چشمگیری در جمعآوری گازهای فلر و گازهای همراه نفت از میادین مختلف داشته است. این کشور بعد از ایالات متحده و ونزوئلا سومین کشور تولیدکننده مقادیر عظیم گازهای همراه نفت در جهان است. اخیراً، دولت روسیه قوانین متعددی را تصویب کرده است که به موجب آن همه شرکتهای نفتی باید از هدر دادن منابع خودداری و از حداقل 95 درصد گاز نفتی مرتبط استفاده کنند. در دوره اول پروتکل کیوتو 2012-2008 روسیه پروژههای متعددی را در زمینه کاهش سوزاندن گازهای همراه در قالب پروژههای JI تصویب کرده و انجام داده است. با همکاری دولت KMAO، شرکت پروژه خط آبی (the Blue Line Project Company) همه شرکای مربوطه را از طریق ایجاد یک مشارکت عمومی و خصوصی (PPP) گرد هم آورد. این اتحاد چندین پروژه کاهش مشعل گاز را اجرا کرده است. این شرکت در حال برنامهریزی برای گسترش این تجربه به مناطق دیگر است.
در همین زمینه نکته قابل توجه آن است که روسیه دارای فناوری ساخت انواع تجهیزات دوار اعم از توربوپمپ، توربوکمپرسور، توربوژنراتور و … است و میتوان از این تجهیزات و توانمندی، جهت استفاده در خصوص جمعآوری گازهای همراه نفت کشور استفاده نمود. بدین صورت که در کنار هر واحد بهرهبرداری نفت، یک نیروگاه کوچک با یک یا چند ردیف توربوژنراتور احداث نمود تا گازی که هماکنون در مشعل سوزانده می شود، جمعآوری شده و در همان محل تبدیل به برق گردد. با توجه به شبکه گسترده برق کشور و کمبودی که در توزیع برق کشور وجود دارد، وزارت نیرو بشدت تمایل به خرید برق تولیدی دارد. لذا با توجه به تکنولوژی پیشرفته این High Tech بودن این تجهیزات و از طرف دیگر تحریمهای موجود، دیگر کشورها این تجهیزات را به ایران نمی فروشند، لذا روسیه میتواند گزینه مناسبی در این حوزه باشد.
همکاریهای فناورانه در حوزه سیستمهای جذب و ذخیره دیاکسیدکربن (CCS)
از این فناوری علاوه بر کاهش میزان انتشار گاز دی اکسید کربن و کمک به مقابله با گرمایش جهانی، می¬توان برای افزایش برداشت نفت استفاده نمود. روسیه در این زمینه از تجارب ارزشمندی برخوردار است.
سایر همکاریهای فناورانه
سایر همکاریهای فناورانه در حوزه انرژی که پتانسیل مناسبی برای تقویت و توسعه همکاریهای مشترک دارند، عبارتند از:
همکاریهای فناورانه در حوزه تولید، تزریق، انتقال، توزیع و تبدیل گاز طبیعی (LNG)
همکاریهای فناورانه در حوزه دیجیتالیزاسیون و هوشمندسازی میادین، تأسیسات، عملیات و فرایندها
همکاریهای فناورانه در حوزه حفاری دریایی، حفاری افقی، احداث چاههای با قطر کم و چاه¬های سه رشتهای
همکاریهای فناورانه در حوزه ذخیرهسازی نفت سنگین
همکاریهای فناورانه در حوزه استخراج نفت و گاز شیل
همکاریهای فناورانه در حوزه ساخت واحدهای مینی الانجی
همکاریهای فناورانه در حوزه برداشت از منابع غیرمتعارف
همکاریهای فناورانه در حوزه احداث و بهرهبرداری چاههای با قطر کم و چاههای سهرشتهای
همکاریهای فناورانه در حوزه ایمنی صنعتی
همکاریهای فناورانه در حوزه عملیاتی
همکاریهای استراتژیک در حوزه انرژی
اهم زمینههای همکاری ایران و روسیه در بخش انرژی از حوزه استراتژیک، شامل موارد زیر میشود:
مشارکت دو کشور در اجرای طرحهای پتروشیمی و بهرهگیری ازتجارب فنی موجود در زمینه
مدلهای کسب و کار حوزه پتروشیمی
همکاری در تأسیس شرکتهای مشترک برای فعالیتهای مشترک
همکاری در مجامع انرژی منطقهای و بینالمللی
بررسی فروش نفت خام دو کشور در بورسهای طرف مقابل
بررسی تأسیس بانک مشترک انرژی و صندوق مشترک انرژی
توسعه همکاری در رابطه با مسیرهای انتقال انرژی
مشارکت در طرحهای توسعه میدانهای گازی پارس جنوبی و شمالی میدان گازی کیش و همکاری برای اجرای طرحهای ذخیرهسازی گاز در ایران
همکاری دو کشور برای احداث خطوط لوله انتقال نفت و گاز و همکاریهای مشترک نفت و گاز دو کشور در دریای خزر
همکاری در زمینه ساخت پالایشگاه نفتی در حوزه CIS
تقویت همکاریها در مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF)
تقویت همکاری در بخش انرژی در چهارچوب سازمان شانگهای
همکاری در توسعه میادین گازی ایران
رفع نیازهای تکنولوژیک ایران برای توسعه میادین و ایجاد واحدهای مایعسازی گاز طبیعی
توسعه زیرساختهای صادراتی ایران
رایزنی جهت عقد قراردادهای صادرات، واردات و ترانزیت در راستای بهبود تراز گازی کشور و افزایش منافع و امنیت ملی
تقویت همکاری در راستای دستیابی به بازارهای بیشتر در آسیا از قبیل هند و پاکستان
جلب مشارکت روسیه برای توسعه میادین گازی خلیج فارس و انتقال گاز از طریق خط لوله پیشنهادی چابهار به هند
مشارکت در تولید تجهیزات راهبردی (مخصوصاً بالادستی)
موارد متعددی از زمینههای جدی برای همکاری ایران و روسیه در تولید مشارکتی تجهیزات راهبردی وجود دارد که اهم آنها عبارتند از:
مشارکت در تولید تجهیزات راهبردی درونچاهی نظیر پمپهای ESS و ESP
مشارکت در تولید تجهیزات کنترلی نفت و گاز
مشارکت در تولید تجهیزات لولهها
مشارکت در تولید انواع لولههای جداری آلیاژی
مشارکت در ساخت تأسیسات انرژی هیدرولیک، عرضه نفت و محصولات نفتی، اکتشاف و تولید نفت
مشارکت در ساخت نیروگاههای زغالسنگی
مشارکت در ساخت تأسیسات انرژیهای پراکنده
مشارکت در ساخت تجهیزات نیروگاههای برق هیدرولیک و حرارتی