ایران خبر بررسی می کند؛
آغاز زنجیرزنی و سینه زنی در مراسم امام حسین(ع)
کد مطلب: 43654
تاریخ انتشار : شنبه ۲۵ مهر ۱۳۹۴ ساعت ۱۶:۰۶
در مراسم سنتی عزاداری که برای امام حسین و دیگر امامان شیعه برگزار می گردد، گاهی با نوحه خوانی و آهنگی خاص بر سر و سینه می‌زنند، در بعضی مواقع هم سینه خود را لخت کرده، بر آن می‌زنند.
ایران خبر- مدرک دقیقی وجود ندارد که نشان دهد دستور و رسوم زنجیرزنی از چه زمانی شروع شده است، به طور مختصر مشخص است که از دوران صفوی رواج داشته وقبل از آن سابقه ای نداشته است.
در مراسم سنتی عزاداری که برای امام حسین و دیگر امامان شیعه برگزار می گردد، گاهی با نوحه خوانی و آهنگی خاص بر سر و سینه می‌زنند، در بعضی مواقع هم سینه خود را لخت کرده، بر آن می‌زنند. این سنت بیشتر در بین عرب ها رواج داشته است. به مرور زمان به صورت موجود در آمده که با انتخاب نوحه های سنگین، حرکات دست بر سینه می‌خورد. به فردی هم که در مراسم عزاداری بر سینه خود می زند، "سینه زن" می‌گویند. این روش نوحه‌گری، در ابتدا به صورت فردی بوده، اما با گذشت زمان از حالت فردی خود خارج شده و به صورت دسته و گروه های عزاداری در آمده است.
در زمان آل بویه در بغداد، عزاداری فقط با سینه زنی و مقتل خوانی همراه بوده است در آن زمان، بازارهای بغداد در روز عاشورا و حتی روز تاسوعا را تعطیل می کردند.
به دستور معزالدوله دیلمی، از سلسله شاهان آل بویه بود، دستور داده می شد بازارها را تعطیل شود و اطعام عمومی به راه می انداختند این مراسم برای لشکریان بود. چون بازار را تعطیل می کردند حصیرها را در بازارهای بغداد پهن می کردند و از عموم مردم برای مصرف طعام دعوت می نمودند. سپس، دسته های سینه زنی لشکریان آل بویه در بغداد به راه می افتاد.
ابن کثیر نقل می کند: به دستور آل بویه از اول محرم 352 قمری، مردم بغداد سیاه پوش می شدند و در مراسم عزاداری امام حسین بر سینه و صورت می زدند و از خانه بیرون می آمدند.
اما، زنجیرزنی در آن عصر نبوده و در دوران صفویه رواج یافته است. در کتاب الشیعه و التشیع آمده است: "وقتی صفویان در ایران قیام کردند، نوحه سرایی بین ایرانیان گسترش یافت و همه مردم به آن روی آوردند و زنجیر بر بدن می زدند و زخمش کردن سر و قفل زدن بر بدن و غیر اینها در میان مردم ظاهر شد." 
در زمان صفویه گروه های دسته گردانی و سینه زنی و نوحه خوانی رواج زیادی داشت. در زمان قاجاریه این گرو ها گسترش زیادی همراه با تجملات پیدا کردند. دسته گردانی در عصر قاجار، بویژه در زمان ناصر الدین شاه با آداب و تشریفات و تجمل بسیار برگزار می‌شد.
دسته‌های در طی روز با نقاره و موزیک جدید و علم و بیرق و کتل در خیابان ها راه می افتادند، و دسته های شب با طبقهای چراغ زنبوری و حجله و مشعل حرکت می کردند. و دراین میان گروه های سینه‌زنی با آهنگ موزون مشغول به سینه زدن می شدند. در آن زمان نوحه‌خوانی و سینه‌زنی حتی در اندرونی شاهان قاجار، بین زنان اندرون نیز متداول بود...
در زمان صفوی هم دسته های سینه زنی همراه با خواندن اشعار با آهنگ یک نواخت که در سوگ امام حسین (ع) سروده شده بود در کوچه ها و خیابان می گشتند. در آن زمان برای افزایش هیجان مردم و هر چه باشکوه تر شدن دسته های عزاداری، نواختن طبل و کوبیدن سنج معمول گردید و ادوات جنگی که در میدان رزم کاربرد داشت، به این گونه مجالس راه یافت. 
در مراسم سنتی عزاداری که برای امام حسین و دیگر امامان شیعه برگزار می گردد، گاهی با نوحه خوانی و آهنگی خاص بر سر و سینه می‌زنند، در بعضی مواقع هم سینه خود را لخت کرده، بر آن می‌زنند. این سنت بیشتر در بین عرب ها رواج داشته است. به مرور زمان به صورت موجود در آمده که با انتخاب نوحه های سنگین، حرکات دست بر سینه می‌خورد. به فردی هم که در مراسم عزاداری بر سینه خود می زند، "سینه زن" می‌گویند. این روش نوحه‌گری، در ابتدا به صورت فردی بوده، اما با گذشت زمان از حالت فردی خود خارج شده و به صورت دسته و گروه های عزاداری در آمده است.
ابن کثیر نقل می کند: به دستور آل بویه از اول محرم 352 قمری، مردم بغداد سیاه پوش می شدند و در مراسم عزاداری امام حسین بر سینه و صورت می زدند و از خانه بیرون می آمدند.
اما، زنجیرزنی در آن عصر نبوده و در دوران صفویه رواج یافته است. در کتاب الشیعه و التشیع آمده است: "وقتی صفویان در ایران قیام کردند، نوحه سرایی بین ایرانیان گسترش یافت و همه مردم به آن روی آوردند و زنجیر بر بدن می زدند و زخمش کردن سر و قفل زدن بر بدن و غیر اینها در میان مردم ظاهر شد."
دسته‌های در طی روز با نقاره و موزیک جدید و علم و بیرق و کتل در خیابان ها راه می افتادند، و دسته های شب با طبقهای چراغ زنبوری و حجله و مشعل حرکت می کردند. و دراین میان گروه های سینه‌زنی با آهنگ موزون مشغول به سینه زدن می شدند. در آن زمان نوحه‌خوانی و سینه‌زنی حتی در اندرونی شاهان قاجار، بین زنان اندرون نیز متداول بود...
در زمان صفوی هم دسته های سینه زنی همراه با خواندن اشعار با آهنگ یک نواخت که در سوگ امام حسین (ع) سروده شده بود در کوچه ها و خیابان می گشتند. در آن زمان برای افزایش هیجان مردم و هر چه باشکوه تر شدن دسته های عزاداری، نواختن طبل و کوبیدن سنج معمول گردید و ادوات جنگی که در میدان رزم کاربرد داشت، به این گونه مجالس راه یافت.
آئین های محلی سینه زنی
سینه‌زنی واحد: نوعی سینه‌زنی است که در استان‌های خوزستان و بوشهر رواج دارد. در این نوع سینه‌زنی، عزاداران در قالب حلقه‌های تو در تو استقرار می یابند و با دست چپ کمر نفر سمت چپ خود را می گیرند و با دست راست سینه‌زنی می‌کنند. به هنگام سینه‌زنی حلقه‌ها آرام آرام می چرخند. نوحه های مناسب این نوع سینه زنی از نوع نوحه بوشهری است که وزنی سنگین دارد. سینه زنی واحد پس از نواختن سنج و دمام و بوق کم کم شروع می شود. ابتدا فردی که "سرخوان" نام دارد شروع به خواندن نوحه می‌کند تا کم کم افراد تجمع کنند و حلقه‌ها شکل بگیرد. سپس نوحه‌خوان اصلی با اعلام کلمه "واحد" شروع سینه زنی را اعلام می کند.
سینه‌زنی واحد: نوعی سینه‌زنی است که در استان‌های خوزستان و بوشهر رواج دارد. در این نوع سینه‌زنی، عزاداران در قالب حلقه‌های تو در تو استقرار می یابند و با دست چپ کمر نفر سمت چپ خود را می گیرند و با دست راست سینه‌زنی می‌کنند. به هنگام سینه‌زنی حلقه‌ها آرام آرام می چرخند. نوحه های مناسب این نوع سینه زنی از نوع نوحه بوشهری است که وزنی سنگین دارد. سینه زنی واحد پس از نواختن سنج و دمام و بوق کم کم شروع می شود. ابتدا فردی که "سرخوان" نام دارد شروع به خواندن نوحه می‌کند تا کم کم افراد تجمع کنند و حلقه‌ها شکل بگیرد. سپس نوحه‌خوان اصلی با اعلام کلمه "واحد" شروع سینه زنی را اعلام می کند.
سینه‌زنی عرب های خوزستان: بیشتر به سبک چلاب است. سینه‌زن ها بر گردن چفیه می‌اندازند و به به موکب‌های حسینی می‌روند. جوانها دوش به دوش هم قرار می‌گیرند و به صورت دایره می‌ایستند، هرنفردست چپ را روی کمر کناری می‌گذارد سپس بعد از بالا بردن پای راست آنرا محکم بر زمین می‌کوبند و سپس با دست بر سینه می‌زنند.
در مداحی هنگامی که مداح سکوت می‌کند یکی از سینه زنها فریاد می‌زند " یا علی" و دیگر چلاب زنان در پاسخ می‌گویند " یا ابو حسین". در خانمها، هنگامی که مداح زنان، ملایه روضه‌خوانی را شروع می‌کند، زنان که بیشترشان ثوب‌های عربی پوشیده‌اند چهارزانو دور اتاق را پر می‌کنند و شیله‌های مشکی (روسری عربی) خود را جلوی چشمهای خود می‌آورند. پس از روضه، در سینه‌زنی زنان ابتدا بر پاهای خود می‌زنند. گاهی مداح زنان ریتم را تغییر می‌دهد و عزاداران باید با دست راست بر سینه و با دست چپ بر پای چپ بکوبند.
در مداحی هنگامی که مداح سکوت می‌کند یکی از سینه زنها فریاد می‌زند " یا علی" و دیگر چلاب زنان در پاسخ می‌گویند " یا ابو حسین". در خانمها، هنگامی که مداح زنان، ملایه روضه‌خوانی را شروع می‌کند، زنان که بیشترشان ثوب‌های عربی پوشیده‌اند چهارزانو دور اتاق را پر می‌کنند و شیله‌های مشکی (روسری عربی) خود را جلوی چشمهای خود می‌آورند. پس از روضه، در سینه‌زنی زنان ابتدا بر پاهای خود می‌زنند. گاهی مداح زنان ریتم را تغییر می‌دهد و عزاداران باید با دست راست بر سینه و با دست چپ بر پای چپ بکوبند.
ازدیگر سبک‌های سینه‌زنی زنان، ایستاده سینه‌زدن است که دست‌ها را به صورت ضربدر نگاه داشته و بر سینه می‌کوبند و با ریتمی کند سینه‌زنی را ادامه می‌دهند. آن جا که ریتم تندتر می‌شود، زنان با گفتن احو، احو، همراهی می‌کنند. به این نوع سینه‌زنی که زنان به تندی دست‌ها را بر سینه می‌زنند رشگ گفته می‌شود.
بعد از ذکر مطالب فوق باید گفت مسأله زنجیر زنى در عزادارى امام حسین(ع) از دو جنبه دیگر نیز قابل بررسى و دقت است؛
نخست بعد فقهى آنست که به آن به عنوان عملى مجاز، مستحب و یا جز آن نگاه مى کنند و این که با چه شرایط و تا چه میزان به عنوان عمل پسندیده اسلامى و اظهار سوگوارى امام حسین وشعایر دینى، مى توان بدان نگریست. طبیعى است که از این نظر موضوع فوق باید از مراجع تقلید استفتاء شود و مراجع معظم نیز درباره کیفیت انواع سوگوارى نظر داده اند:بنا بر نظر مراجع سینه زنى و عزادارى اگر به صورت متعارف و به گونه اى که از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه در عزادارى محسوب شود اشکال ندارد و هر کارى که براى انسان ضرر بدنی قابل توجهی داشته و یا باعث وهن دین و مذهب گردد حرام است.
بعد از ذکر مطالب فوق باید گفت مسأله زنجیر زنى در عزادارى امام حسین(ع) از دو جنبه دیگر نیز قابل بررسى و دقت است؛
نخست بعد فقهى آنست که به آن به عنوان عملى مجاز، مستحب و یا جز آن نگاه مى کنند و این که با چه شرایط و تا چه میزان به عنوان عمل پسندیده اسلامى و اظهار سوگوارى امام حسین وشعایر دینى، مى توان بدان نگریست. طبیعى است که از این نظر موضوع فوق باید از مراجع تقلید استفتاء شود و مراجع معظم نیز درباره کیفیت انواع سوگوارى نظر داده اند:بنا بر نظر مراجع سینه زنى و عزادارى اگر به صورت متعارف و به گونه اى که از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه در عزادارى محسوب شود اشکال ندارد و هر کارى که براى انسان ضرر بدنی قابل توجهی داشته و یا باعث وهن دین و مذهب گردد حرام است.
از تحول در شیوه های سینه زنی و زنجیر زنی، استفاده می شود که این مسأله از خواست های اجتماعی و بافت های جامعه، فرهنگ و آداب آنها سرچشمه می گیرد، البته سزاوار است که اصل و اساس این نوع زنجیر زدن ها پذیرفته شود، زیرا در جوشش احساسات و عواطف و تحریک هیجان اثرات مثبت دارد.
