وی افزود: این جاده، نیاز به مهارت ها و شایستگیهای عمومی و اختصاصی دارد که البته عمومی ها از اختصاصی ها مهمترند و یا بهتر است بگوییم تقدم دارند و پیشنیاز آنها هستند. برخی از مهارت ها و شایستگیهای عمومی شامل حل مسئله، تفکر انتقادی و خلاق، کار تیمی، ارتباط موثر، انعطافپذیری، انطباق و سازگاری، هوشمندی هیجانی و فرهنگی و سیاسی و... هستند.
مدرس دوره حل خلاقانه مسئله عنوان کرد: امروزه مهمترین مهارت و شایستگی، حل مسئله است ولی بایستی مقدمات و بسترها و پیشنیازهای آن را نیز مهیا و تقویت کنیم .برخی از این پیشنیازها عبارتند از: توسعه فرهنگی و اخلاقی، کار تیمی، تفکر سیستمی، تفکر انتقادی و خلاق به علاوه همدلی، مسئولیت پذیری و...
عضو هیئت علمی طرح خدمت گروه مدیریت صنعتی دانشگاه خلیج فارس بوشهر گفت: همه انقلابها از درون من شروع میگردد و اقداماتی که به شنبه موکول نمیگردند، مثلا؛ خودشناسی و خودآگاهی، اصلاح اندیشیدن و تفکر و یادگیری صحیح اندیشیدن، مسئولیت پذیرفتن و بیتفاوت نبودن نسبت به مسئله محیط پیرامونی و دیگران، دوراندیشی و...
استعداد و میل همیشگی به رشد مستمر
سیاوشی با اشاره به مفهوم توسعه خاطرنشان کرد: واژه «توسعه» از اصطلاحات کلیدی اقتصاد سیاسی و سیاست اجتماعی قرن بیستم است که در یک معنای وسیع و گسترده به فرایند تغییر اجتماعی یا سطح و وضعیت برنامهها در جهت تحول اقتصاد ملی، به ویژه در جغرافیای کشورهای جهان سوم و یا استعماری سابق اشاره دارد و مفهومی چندبعدی است. توسعه با رشد و یا تغییر یکی نیست و متفاوت است! خیلی ها وقتی از توسعه صحبت می کنند در واقع منظورشان «رشد» است. این موضوع هم درباره جامعه، هم سازمان، و هم فرد می تواند صادق باشد.رشد و توسعه دو مفهوم یکسان نیستند. رشد می تواند با توسعه یا بدون آن صورت گیرد و توسعه هم می تواند با رشد یا بدون رشد روی دهد. برای مثال، یک شرکت می تواند رشد داشته باشد ولی توسعه نیابد؛ یک جامعه، شرکت یا فرد می تواند توسعه یابد، ولی رشد نداشته باشد.
عضو بنیاد ملی نخبگان ایران ادامه داد: ایکاف اعتقاد داشت که برخلاف آنچه بسیاری از مردم باور دارند، توسعه وضعیت یا حالتی نیست که با آنچه فرد دارد تعریف شود، بلکه توسعه فرایندی است که توسط فرد توانایی ها و اشتیاق ارضای آرزوهای خود و دیگران را افزایش می دهد. توسعه افزایش ظرفیت و توانایی است، نه افزایش دستاورد. بیشتر جنبه ی انگیزش، دانش، درک و خرد دارد تا جنبه ی مال و ثروت. به نظرم این دیدگاه آقای ایکاف، اندیشه ی بسیار زیبایی است. توسعه، بیشتر به کیفیت زندگی مربوط است تا به سطح کمی زندگی. اگر مردمی توسعه نیافته ثروتمند شوند ضرورتاً توسعه یافته نخواهند شد. اگر به دانش و درک دست پیدا کنند، آنگاه توسعه یافته خواهند بود. و کلام آخر اینکه توسعه؛ استعداد و میل همیشگی به رشد مستمر است.
این مشاور مدیریت و کسب وکار با اشاره به مفهوم مهارت (Skills) تاکید کرد: اصطلاح مهارت در معانی مختلفی به کار رفته است. وقتی میگوییم کسی مهارت انجام کاری را دارد؛ عمدتا به این معنی است که او توانایی های لازم برای انجام صحیح آن کار را دارد. قطعا در اتوبان زندگی و کسب وکار بیش از هر چیز نیازمند مهارتآموزی و توسعه آن هستیم.
نیاز انسانها به مهارتهای فردی و اجتماعی
وی با بیان سابقه ظهور مفهوم مهارتهای زندگی اضافه کرد: امروزه علیرغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوههای زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی فاقد تواناییهای لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیبپذیر نموده است. پژوهشهای بیشماری نشان دادهاند که بسیاری از مشکلات و اختلالات روانی عاطفی ریشههای روانی اجتماعی دارند. برای مثال در زمینه سوءمصرف مواد مشخص شده است که چهار عامل عزتنفس پایین، ناتوانی در بیان احساسات، فقدان مهارتهای ارتباطی و تاثیرپذیری اجتماعی با این مشکل ارتباط دارند. بنابراین انسانها برای مقابله سازگارانه با استرسها، موقعیتهای مختلف و چالشها و تعارضهای زندگی به یک سری مهارتهای فردی و اجتماعی نیاز دارند که آنان را در کسب این توانایی تجهیز نماید. این مهارتها بسیار زیربنایی بوده و در فرآیند رشد و تحول شکل میگیرند.
رضا سیاوشی توضیح داد: مهارتهای زندگی، مهارتهایی هستند که برای افزایش تواناییهای روانی و اجتماعی افراد آموزش داده میشوند و فرد را قادر میسازند که به طور موثر با مقتضیات و کشمکشهای زندگی روبهرو شود. سازمان بهداشت جهانی در تعریفی دیگر مهارتهای زندگی را توانایی انجام رفتار سازگارانه و مثبت به گونهای که فرد بتواند با چالشها و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید، تعریف کرده است.
این عضو هیئت علمی با اشاره به مفهوم شایستگی در مدیریت منابع انسانی افزود: مجموعه منحصربهفردی از دانش، مهارتها، ویژگیها، نگرشها و باورها و ارزشها و... در وجود افراد را شایستگی گویند که در شرایط برابر موجب میگردند کارها و وظایف بهتر انجام پذیرد و عملکرد برتر تحقق یابد.
وی با اشاره به سابقه کانونهای ارزیابی و توسعه یادآور شد: در جنگ جهانی اول، آلمانها برای انتخاب افسران برتر خود از این کانونها استفاده میکردند. در آمریکا همواره برای انتخاب جاسوسان مختلف صنعتی و امنیتی و... از این کانونها استفاده میگردد. در بخش خصوصی نیز در آمریکا در موسساتی همچون دفتر خدمات استراتژیک OSS و همچنین شرکت AT&T و.... مراکز درون و برونسازمانی که به شکل مستمر با مدلهای استاندارد با ابزارهای سنجش چندگانه در پی سنجش و توسعه سطح شایستگیهای کلیدی موردنیاز کارکنان، مدیران و رهبران بوده و نتایج آن در آموزش و انتخاب و جانشینپروری و... مبنای اصلی تصمیمات است. همچنین کانونهای ارزیابی و توسعه مدیریت در صنایع نفتوگاز (مستقر در پالایشگاهها، پتروشیمیها و...) یا کانون ارزیابی و توسعه مدیریت در گروههای صنعتی و وزارتخانهها.
آموزشِ کار تیمی مخصوص سن خاصی نیست
سیاوشی مهمترین مهارتهای پیشنیاز حل مسئله را کار تیمی، همدلی، تفکر انتقادی، و تفکر خلاق دانست.
مدرس دوره حل خلاقانه مسئله با طرح این پرسش چرا کار تیمی مهم است و باید مطالعه گردد؟، تصریح کرد: همه ما در یک یا چند سازمان عضویت داریم. شناخت همه اجزای سازمان بسیار ضروری است. یکی از بنیادیترین و مهمترین اجزای هر سازمان، بعد از انسان که ساخته خود اوست، فرهنگ سازمان است که وی را نیز به حرکت درمیآورد. شناخت و مطالعه فرهنگ سازمان و الگوها و مولفههای کلیدی آن بسیار ضروری است. پس از بررسی و تحلیل بیش از پنجاه مدل فرهنگ سازمانی و مصاحبه با صاحبنظران، مشخص میگردد که در اکثریت مدلهای فرهنگ سازمانی، توجه به اصول تیمسازی و کار تیمی وجود داشته و موردتاکید است. بنابراین اکتساب و یادگیری در زمینه کار تیمی از ضروریات زندگی اجتماعی و کسبوکار امروز محسوب میگردد که بایستی از دوران طفولیت شروع گردد و البته آموزش آن مخصوص سن خاصی نیست و هر موقع اراده شود، مفید و موثر است.
عضو بنیاد ملی نخبگان با اشاره به اهمیت مهارت همدلی به معنای درک دنیای شخصی طرف مقابل اظهار کرد: مهارت تفکر انتقادی یا تفکر نقادانه یا تفکر سنجشگرایانه یعنی درست اندیشیدن در تلاش برای یافت آگاهی قابل اعتماد در جهان. این روش شامل فرایندهای ذهنی تشخیص، تحلیل و ارزیابی دادهها است. به بیانی دیگر، هنر اندیشیدن پیرامون اندیشیدن خودتان در حالی که شما میخواهید اندیشه تان را بهتر، روشن تر، دقیقتر، یا قابل دفاع تر بنمایید. فردی که انتقادی می اندیشد قادر است پرسشهای مناسب بپرسد و اطلاعات مربوط را جمعآوری کند. سپس با خلاقیت آنها را دسته بندی کرده و با منطق استدلال کند؛ و در پایان به یک نتیجه قابل اطمینان درباره مسئله برسد. کودکان با قدرت اندیشه انتقادی به دنیا نمی آیند، و این قابلیت را به طور طبیعی نیز ماورای اندازهای که برای زنده ماندن نیاز دارند، کسب نمیکنند. بسیاری از انسانها هیچگاه آن را یاد نمیگیرند. این روش به سادگی توسط والدین و آموزگاران معمولی قابل آموزش به دانش آموزان نیست؛ بلکه به مربیان ویژهای برای آموزش مهارتهای اندیشه انتقادی نیاز دارد.
انتقاد به معنای سنجیدن است نه ایراد گرفتن!
این مشاور مدیریت و کسب وکار گفت: انتقاد به معنای سنجیدن است نه ایراد گرفتن! غرغر کردن، بهانه گرفتن، عیب جویی و بدخویی را نباید به عنوان تفکر انتقادی در نظر گرفت. دو گونه اندیشه انتقادی قابل تصور است؛ یکی خودخواهانه یا سفسطهای که فرد سعی میکند با استفاده از قدرت تحلیل خود به منافع شخصی برسد و دیگری درستبینی یا بیطرفی که در آن فرد سعی میکند تمام جوانب امر را به صورت یکسان و بدون ارجحیت دادن به دلایل احساسی و منفعتطلبانه ببیند.
وی عنوان کرد: تفکر انتقادی راهحل تمام مسائل زندگیتان نیست، اما کار خوبی است که به آن عادت کنید. هر چه بیشتر برای تفکر انتقادی وقت بگذاریم، بیشتر در زمینههای نوآوری، کنترل، ارتباط و یادگیری موثر واقع خواهید شد و این به نفع همه است. همه ما امروزه در معرض انواع اطلاعات قرار داریم. اطلاعاتی که خیلی از آنها نادرست هستند. داشتن تفکر نقادانه به ما کمک میکند که بتوانیم اطلاعات درست را تشخیص دهیم و بهترین راه ممکن را انتخاب کنیم .این مهارت به ادراک از تاثیرات اجتماعی-فرهنگی بر نگرش و رفتار ما کمک میکند. همچنین باعث میشود به این نکته واقف شویم که منابع اطلاعاتی همیشه درست نمیگویند.
رضا سیاوشی عنوان کرد: خلاقیت عبارت است از نگاهی متفاوت به پدیده هائی که سایر مردم نیز به آن مینگرند. تفکر خلاق به نگاه ما به مسائل جهت میدهد. خیلی مواقع مشکلات و مسائل فردی و پیرامونی با داشتن کمی خلاقیت حل میشوند. تفکر خلاق در انواع زمینهها مانند محیط خانوادگی، تربیت فرزند، محل کار و... به کمک انسان میآید. همچنین نقش مهمی از پیشرفتهای مهم انسان در تمامی زمینهها با تفکر خلاق مرتبط است. یعنی علاوه بر حل مشکلات خود میتوانیم به حل مشکلات دیگران نیز بپردازیم و حتی در پیشرفت علم بشریت سهیم باشیم.
خوب تعریف کردن مسئله، نیمی از حل آن است
عضو هیئت علمی گروه مدیریت صنعتی دانشگاه خلیج فارس بوشهر با اشاره به برخی از پیشرانهای موثر برای توسعه تفکر خلاقانه تاکید کرد: رویاپردازی و تخیل فشار، محرومیت، محدودیت، کمبود یا فقدانی، کار تیمی، ارتباط دادن همه چیز به هم، حمایت از بالا و احترام و قدردانی، اعتمادبهنفس، مطالعه، مسافرت، خلوت کردن با خود، معاشرت، یادگیری خصوصاً از شکستها، وجود ابهام و تحمل آن و تلاش برای رفع آن پیشرانهای موثر برای توسعه تفکر خلاقانه هستند.
عضو بنیاد ملی نخبگان با اشاره به چیستی مسئله توضیح داد: مسئله یعنی رفتن از یک نقطه به نقطه دیگر و ایجاد یک بهبود و یا حل یک مشکل و مقابله با یک چالش و... مسئله میتواند حرکت رو به جلو و رفتن به سمت وضعیت مطلوب و بهبودیافتگی و کاهش شکاف و انحراف وضعیت موجود تا مطلوب باشد. مسئله میتواند رفع معضلات موجود و یا رفع تهدیدهای آتی و یا جلب و کسب فرصتهای پیش رو باشد.
وی تصریح کرد: تعریف دقیق و صحیح مسئله اهمیت زیادی دارد و خوب تعریف کردن مسئله، نیمی از حل آن مسئله است. برای تعریف دقیق یک مسئله باید به شش سوال توجه کنیم. ۱. مسئله چیست؟ (What) ۲. مسئله از چه زمانی ایجاد شده است؟ (When) ۳. مسئله در کجا به وجود آمده است؟ (Where) ۴. چه کسانی در ایجاد مسئله نقش داشته اند؟ (Who) ۵. چرا مسئله ایجاد شده است؟ (Why) ۶. چگونه مسئله ایجاد شده است؟ (How)
سیاوشی عنوان کرد: مسئله، درد (ظلمت) است و ایده میتواند درمان (نور) باشد! البته هر ایدهای عملی نمیشود و بهترین راهحل و درمان قلمداد نمیگردد. منطقی است که بایستی ایدههای پرشماری گردآوری گردند تا بهترین آنها به تعداد محدود انتخاب گردند و درد، درمان شود. مسئلهیابی و ایدهیابی از جمله گام های اولیه کلیدی و مهم در فرایند «حل مسئله» هستند و البته روشهای مختلفی برای حل مسئله وجود دارد اما روش خلاقانه حل مسئله، گرچه در هر مرحله جنبه هائی از روش های دیگر استفاده می شود؛ اما وجه تمایز اصلی این روش در تأکید آن بر ارائه نظرات خلاق، و بسط این ایده ها تا حصول به نتایج برتر است.
میشود به مشکلات به چشم یک فرصت نگاه کرد
این مشاور مدیریت و کسب وکار یادآور شد: دنیای امروز، پر از مساله و چالش از نوع مثبت و منفی است. مهارت حل مسئله تیم به ما میآموزد که میشود به مشکلات هم به چشم یک فرصت نگاه کرد و به ما میآموزد که چگونه به دنبال مسئلهیابی و حل خلاقانه مساله باشیم. مثلاً؛ امروزه آلودگی هوا و افزایش کربن در هوا یک مسئله پیچیده و در عین حال یک فرصت است!چه استفادههایی می توان از آن کرد؟ در راستای حل این مسئله چه کسب وکارهای جدیدی می تواند شکل بگیرد؟ به عنوان نمونه می توان فرایندی طراحی نمود که از کربن موجود در هوا، الماس تولید گردد و...
مدرس دوره حل خلاقانه مسئله با برشمردن برخی از پرکاربردترین و بهترین فنون حل مسئله افزود: روش الگوبرداری و مقایسه و رقابت با بهترینها، روش شروع از آخر، روش جمعبندی شکایات و گلایهها، روش نگاه تازه، روش نگارش فکری، روش طنز، روش تفکر معکوس، روش و نمودار استخوان ماهی، و روش پنچ چرا تعدادی از پرکاربردترین روشهای حل مسئله هستند.
وی با شرح روش الگوبرداری و مقایسه و رقابت با بهترینها عنوان کرد: در این روش هر فرد یا تیم یا سازمان یا صنعت یا استان و کشور بایستی الگویی که در سطح و جایگاه بهترین جای دارد، را به شکل واقعی یا خیالی بیابد و همواره خود را با آن مقایسه کند و شکاف و انحراف میان وضعیت خودش (موجود) را تا وضعیت مطلوب و آرمانی الگویش حداقل کند. این رقابت با یک الگو یا رقیب در سطح تعالی و سرآمدی باعث میگردد که سیستم موجود همواره در پی شناسایی مسائل خود و حل و بهبود آنها باشد.
روش تفکر معکوس یا معکوس اندیشیدن
این عضو هیئت علمی با اشاره به جزئیات روش نگاه تازه افزود: در این روش پیشنهاد میگردد برای مسئلهیابی و حل مسائل شناسایی شده حتماً از نظر و راهکارهای افراد بیرون از سازمان استفاده گردد چراکه ممکن است وی کمتر از ما که درون سیستم هستیم در قالب کلیشه ها و خطاهای درونی سیستممان غرق شده باشیم. همواره کسی که با فاصله به ما مینگرد ما و مسائلمان را بهتر از خودمان میبیند.
سیاوشی تصریح کرد: در روش طنز با زبان شعر یا نثر یا کلیپ یا به طور کلی طنزگونه می توان مسائل را به سازمان و مدیران گوشزد نمود و راهحلها را نیز متذکر گردید و بازخوردهای بی نظیری حاصل میگردد. البته باید دقت کنیم که به کسی بیاحترامی صورت نپذیرد و آبروی کسی به ناحق در جمع ریخته نگردد.
این مشاور با اشاره به روش تفکر معکوس یا معکوس اندیشیدن گفت: در این روش بدترین حالت ممکن تصور میگردد و اقداماتی که منجر به آن حالت شده را برشمارید و سپس آنها را یادداشت نموده و به هیچوجه همانها را انجام ندهید چراکه همان عوامل ریشه تمام مشکلات مربوطه است. برای مثال: چه کار کنیم که کارکنان از سازمان متنفر گردند؟ ۱. حقوق مالی و انسانیشان را ضایع کنیم. ۲. همواره به آنها و خانوادههایشان توهین کنیم. ۳. یک مدیر ناشایسته را بر سرشان بگذاریم. حال برای موفقیت سازمان، موارد فوق را به هیچوجه نباید انجام داد.
مهارتهای دهگانه زندگی
مدرس دوره حل خلاقانه مسئله با شرح روش شروع از آخر تاکید کرد: در این روش وضعیت مطلوب یا آرمانی و موردانتظار صاحبان مسئله ابتدا ترسیم میگردد و سیستم، گام به گام از وضعیت آرمانی به عقب برمیگردد تا مشخص شود که اگر میخواهیم به وضعیت ترسیم شده برسیم امروز چه باید بکنیم و کجا باشیم.
وی توضیح داد: در روش پنج چرا اعتقاد بر این است که با پنج پرسش به ریشه یک مسئله میرسیم و میشود زیربنایی و اساسی مسئله را حل نمود. البته بایستی پاسخها به عوامل درون سیستم مربوط باشد که خودمان بتوانیم گرهگشایی کنیم.
رضا سیاوشی عنوان کرد: در مدل بینالمللی نخست مهارتهای دهگانه زندگی شامل تصمیمگیری، حل مسئله، مدیریت استرس و احساسات، تفکر خلاقانه و نقادانه، همدلی، خودآگاهی، مهارت ارتباطی و مدیریت رابطه، است. در سایر مدل ها نیز مهارتهایی چون مطالعه مذاکره، قبول مسئولیت، سازماندهی، حل تعارض و حل مسئله عنوان شده است.
عضو هیئت علمی طرح خدمت گروه مدیریت صنعتی دانشگاه خلیجفارس بوشهر تاکید کرد: مشکلات و موانع و چالشهای تصمیمگیری و حل مسئله شامل کمبود آشنایی با مفهوم تصمیمگیری و تکنیکهای حل مسئله، عدم تمایل به آینده نگری و تمرکز بر نتایج کوتاه مدت، جزءنگری و تک بعدی شدن در تصمیمگیری و حل مسئله، نارسایی های اطلاعاتی در تصمیم گیری و حل مسئله، گرایش به سادهانگاری و سادهجویی و نادیده گرفتن مسائل، اعمال نظر شخصی در تصمیمگیری و اتکای بیش از حد به تجربه، نبود بازخورد و اقدامات اصلاحی در فرایند تصمیمگیری، عدم مشارکت کارکنان در تصمیمگیری و حل مسائل است.
باید لزوم مهارتآموزی را باور کنیم
عضو بنیاد ملی نخبگان اظهار کرد: یادمان باشد که مهارت یعنی توانایی انجام صحیح یک کار! صرف اینکه بدانیم مهارت زندگی یعنی چه، کمک زیادی به ما نمی کند. باید بتوانیم لزوم مهارتآموزی را باور کنیم و به طور عملی و تمرینی به کار ببریم (بین دوستان و خانواده و...). از خودمان شروع کنیم.
وی با طرح این پرسش که آموزش مهارتهای زندگی مخصوص چه سنی است؟ توضیح داد: واقعیت این است که این آموزشها مخصوص همه افراد جامعه است و متعلق به سن خاصی نیست. همه ما در تمام دوران زندگی خود باید تصمیمهای مهم بگیریم، با استرس و هیجانات منفی کنار بیاییم، چالشهای مختلفی را تجربه کنیم و به دنبال حل مساله باشیم. از طرفی هر چه سن ما بالاتر میرود توقع محیط پیرامونی از ما بالاتر میرود و انتظار ریشسفیدی و حل بهتر مسائل پیرامونی را دارد. پس هر کدام از ما در هر سنی به این مهارتها نیاز داریم. فقط یادمان باشد که همواره باید از خودمان شروع کنیم و با رفتارها و باورهایمان میتوانیم تاثیرگذار و ماندگار باشیم نه با نمایشها و شعارهای دروغین.
سیاوشی با تاکید بر اینکه ریشه مسائل ما عمدتا در وجود خود ماست، اظهار کرد: اگر جامعه بیتوجه است، اگر نظامی برای توسعه فرهنگی و آموزش و مدیریت و اصلاح وجود ندارد، (وضعیت سیاه) وظیفه ما سنگینتر است، نباید از خودمان غافل شویم و یا یادگیری را متوقف کنیم! اتفاقاً در یک جامعه بی توجه و بی برنامه هر کس به خودی خود به فکر کسب توانمندیها و رشد ویژگیهای برجسته انسانی و توسعه مهارت هایش باشد، برنده است! چون در درجه نخست، انسان بهتری میشود که در همه جای دنیا خواهان و مشتری دارد و میتواند مسائل بیشتری را پیرامون خود حل و فصل نماید. (وضعیت سپید)
به گزارش ایران خبر، دوره جامع «حل خلاقانه مسئله» و مرور پیشنیازهای آن با تدریس دکتر رضا سیاوشی، در ادامه رویدادهای جهاد دانشگاهی استان بوشهر و در قالب برنامه شتابدهی کسب و کارهای فناورانه جوانان برگزار شد.